4- تكرار

4- تكرار
يكي از رمزهاي مهم نيك‎سپاري «تكرار» است كودكان معمولاً از اين وسيله براي يادسپاري خود استفاده مي‎كنند، كه اين روش را بطور طبيعي و بدون آموزش و تعليم بكار مي‎برند.
حتي برخي از حيوانات كه مي‎توانند برخي از رفتار و گفتار انسان را تقليد كنند از همين روش استفاده مي‎كنند مانند طوطي، ميمون و...
خود نصب تابلوهاي راهنمائي و رانندگي و تبليغات، امتحانات در مدارس و... همه از همين سبك روشهاست براي نيك‎سپاري.
تكرار يكي از عواملي است كه موجب بازتابها و عكس‎العملهاي مكانيكي مغز مي‎شود و آن را به كار بيشتر وامي‎دارد حتي در مواردي كه با تداعي و تأثر و... نمي‎توان مطلب را به ذهن سپرد با تكرار به راحتي مي‎توان نيازهاي خود را تأمين كرد و مغز را بيش از پيش كارآمد ساخت البته با شرايط و روشهايي كه در اين فصل ذكر خواهد شد.
براي حفظ كلمات لاتيني، عربي فرمولهاي رياضي، شيمي، فيزيك و... مي‎توان از اين روش سود جست.
اينگونه حافظه ماشيني معمولاً در كودكان و نوجوانان بيشتر وجود دارد تا در اشخاص يا افرادي كه سنشان بالا است.
البته افراد پير تداعي در آنها كارآئي بيشتري دارد كه جبران يادسپاري از طريق تكرار را مي‎كند.
تكرار بايد در فاصله زمانهاي گوناگون انجام شود و در فرصتهاي مختلف مطلب را تكرار كرد و سعي در تداعي هم براي هربار داشت.
سن توماداكن[1] گويد:
بايد زياد دربارة آنچه مي‎خواهيم به خاطر بسپاريم فكر كنيم.
ارسطو گويد:
زمان مخصوصاً مخرب است نسبت به داشتهاي ذهني.
آنچه كه در موقعيتهاي گوناگون به مغز داده‎ايم به مرور زمان سست مي‎شود، يك حالت نامرئي و كم‎رنگي پيدا مي‎كند مگر آنكه آنها را مرور و تكرار نمائيم.
تكرار نبايد طولاني باشد، بلكه كليد مطالب را بايد بخاطر سپرد و در تكرار نيز به آنها نگريست، تاريخها، شماره‎ها، جمله‎هاي يادسپاري و... را بايد تكرار كرد.
اگر كتابي را مطالعه مي‎كنيم مطالب مهم آن را علامت بزنيم يا زير آن را خط بكشيم (با مداد) و يا در دفترچه‎اي جداگانه يادداشت كنيم تا در تجديدنظرها ناچار نشويم تمامي آن مطالب را بخوانيم و در نتيجه نياز به ساعتها مطالعه مجدد باشد، بلكه بايد در مرور بعدي در زمان كمتر از نصف زمان قبلي نياز به فرصت باشد.
برخي معتقدند اگر متني 5 الي 6 بار پي در پي تكرار شود نتيجه كمتري مي‎دهد تا اينكه همان مطلب را 5 الي 6 بار در فاصله زماني 15 دقيقه‎اي بازنگري شود.
دوباره‎خواني كمتر از فاصله زماني 10 دقيقه بي‎فائده و يا كم‎بهره است و بيشتر از 16 ساعت بخشي از آن فراموش مي‎گردد و ثمره‎اش اندك مي‎باشد.
البته اين نوع مطالعه مربوط به صبح و عصر است نه در هر موقعيت زماني و نيز عدم آرامش و...
مثلاً اگر درسي را صبح از معلم، استاد آموختيم حتماً در زودتر از 16 ساعت آن را مرور كنيم، و يا عصر درس گرفتيم حتماً تا صبح آن را بازنگري كنيم.
اگر درسي را هر روز مي‎آموزيم كه ارتباط با دروس گذشته دارد قبل از آموزش به خطوط كلي درسهاي گذشته مرور چند دقيقه‎اي داشته باشيم.
حتي بهتر است قبل از ورود به كلاس درس نگاهي گذرا به درسي كه استاد خواهد داد داشته باشيم.
طلاب حوزه‎هاي علميه اين عمل را «پيش مطالعه و پيش مباحثه» مي‎گويند.
خلاصه بازبيني و تكرار را بايد به قدر كافي سريع شروع كرد تا آنچه قبلاً خوانده شده است اثر عميق در ذهن بگذارد، ولي بقدر كافي نيز در فاصله بين دو يا چند بازنگري فاصله باشد.
البته دقت و تأمل و تفكر كردن در تكرار خود نقش مهمي را خواهد داشت.
يك روانشناس گويد:
«بخاطر داشته باش كه نيمي از آنچه امروز مي‎خواني پس از نيم ساعت فراموش خواهي كرد و دو سوم آن را پس از 9 ساعت و سه چهارم آن را در مدت شش روز و چهار پنجم آن را نيز در عرض يك ماه از ياد خواهي برد.[2]
براي روش تكرار فقط خواندن و مرور كردن منظور روانكاوان نيست بلكه آنچه از نظريات دانشمندان اسلامي و غيره استفاده مي‎شود بلكه در روشهاي عملي آنها نيز به اين امور توجه كرده و عمل نموده‎اند بطور گذرا يادآور مي‎شويم:
الف: تدريس و تعليم
روش بسيار حساس و مؤثري كه از ديرباز در بين طلاب مورد توجه بوده تدريس است، مرسوم است كه هم اساتيد تأكيد دارند و هم خود طلاب تمايل دارند درسهايي كه خود آموخته‎اند به ديگران تعليم دهند، اگرچه هنوز تازه از ايام آموزش خودشان زماني نگذشته است به تعليم مي‎پردازند و اصولاً تدريس را جزء برنامه‎هاي ضروري خود مي‎دانند، زيرا در هنگام مطالعه به شرحها و توضيحات بيشتري مراجعه مي‎كنند در نتيجه بر اشكالات و معضلات درسها مسلط مي‎شوند و اگر متعلم هم اشكار جديدي كرد بعداً تحقيق مي‎كند و پاسخ مناسب را تهيه مي‎نمايد، بر اين اساس است كه تدريس در حوزه نه اينكه مخارجي را براي متعلم ندارد بلكه در برخي موقع فوائد مادي، معنوي و... نيز دربر دارد كه از استاد به او مي‎رسد.
بعضي مواقع اتفاق مي‎افتد كه برخي اساتيد به شاگردان دقيق و اهل تحقيق و مطالعه هدايائي مي‎دهند كه در درس آنها حاضر شوند تا درس آنها كاملتر گردد و از محتواي بهتري برخوردار باشد.
برخلاف تدريس علوم در مراكز علمي ديگر كه متضمن مخارج زيادي براي شاگرد منافعي هم براي معلم و استاد است.
اين نكته قابل تذكر است كه در سيستم حوزه انتخاب استاد براساس اجبار و اكراه نيست، بلكه اين استاد است كه بايد تلاش پيگير داشته باشد تا بتواند متعلم را قانع كند و در نتيجه اين استاد و روش اوست كه متعلم را بسوي خود جذب مي‎كند نه عوامل خارجي ديگر، پس مدرس گاه براي پاسخ يك اشكال بايد ساعتها وقت خود را صرف كند و از اين سرمايه‎گذاري هم خود لذت مي‎برد و هم متعلم بهره‎ور مي‎گردد.
امام علي ـ عليه السلام ـ فرمود: هرچيزي در اثر مصرف كردن كاهش مي‎يابد مگر علم كه در مصرف و تدريس افزايش مي‎يابد.[3]
اين روش براي مدرس ثمرات زيادي دارد كه بطور فهرست‎وار يادآور مي‎شويم:
1. تسلط بر مطالب درس
2. آشنائي با اشكالات و پاسخهاي آن
3. ملكه شدن اصول درس
4. آگاهي به روش انتقال
5. بهره‎گيري حواس بيشتر در درك مطلب
6. بهره و ثواب معنوي (كه عامل مهمي براي موفقيت است)
7. گسترش علم و رابطه اجتماعي
8. سازندگي افراد در ضمن درسها
لذا به دانش‎آموزان، دانش‎پژوهان و دانش‎جويان عزيز توصيه مي‎كنيم به هر صورت ممكن انتقال و تكرار به اين روش را انجام دهند.
ب: نوشتن
از اقسام تكرار نوشتن را مي‎توان برشمرد كه خود نقش مهمي در يادسپاري دارد، معمولاً در هنگام تعليم خوب است متعلم قلم و كاغذي داشته باشد و مطالب مهم را يادداشت كند و تا قبل از زمان مطالعه كلياتي را از نوشته در بين راه تا منزل و محل مطالعه مرور كند.
زيرا گاه استاد، معلم براي توضيح مطلب مثالهايي از خود مي‎زند، توضيحاتي خارج از مطالب كتاب مي‎دهد كه خيلي كارساز است، در برخي مواقع يك مثال استاد، معلم يك مطلب مهم و مشكل علمي را براحتي حل مي‎كند، چون گاهي فاصله بين درس و مطالعه ممكن است بوجود آيد، مشكل خاصي پيش آيد كه انسان به كتاب يا جزوه دسترسي پيدا نكند و يا يك بحران غيرمترقبه ذهن انسان را مغشوش كند بگونه‎اي كه نكات كارساز از ذهن فرار كند و مثال و توضيح فراموش شود و ديگر مطلب قابل استفاده نخواهد بود و ممكن است مشكلاتي را در پي داشته باشد.
حال كه مطالب مهم درس و توضيح استاد، معلم را يادداشت كرديد پس از مطالعه متن درس، اصول كلي درس را بازنويس مي‎كنيد تا براي امتحان، تدريس و... فقط از آن نوشته سود ببريد زيرا در زمان بسيار كوتاهي مي‎توانيد حجم زيادي را كه عصاره‎ نويسي كرده‎ايد مطالعه كنيد.
پيامبر خدا ـ صلي الله عليه و آله و سلّم ـ فرمود: دانشها را تسخير كنيد!
سئوال كردند: چگونه تقيد و مسخر كنيم؟
فرمود: بوسيله نوشتن. [4]
امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: يافته‎هاي علمي خود را بنويسيد زيرا ممكن است بعد فرصت پيدا نكنيد يا آن يافته‎ها را نيابيد يا در ذهنتان نماند.[5]
امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: آنچه را شنيدي، ديدي بنويس زيرا بعدها به آنها احتياج پيدا مي‎كني.[6]
يكي از راهها اين است كه اگر هم‎كلاسي‎هايي داريد كه به آن درس ناتوانتر هستند به آنان تدريس كنيد حتي از آنها بخواهيد بيايند تا توضيح دهيد، بطوري كه احساس حقارت نكنند.
اگر مي‎خواهيد تسلط كافي بر درسي پيدا كنيد فرد يا افرادي را پيدا كنيد و به آنان تدريس كنيد اين كار براي دروس شيمي، فيزيك، رياضي، زبان بيگانه و... خيلي مؤثر است البته اگر كاملاً آن دروس را آموخته‎ايد، و براي تسلط بيشتر دروس امسالي مي‎توانيد كتابهاي سالهاي گذشته را تدريس كنيد تا بر قواعد كلي دروس مسلط شويد، مي‎دانيد برخي از دروس هر سال نسبت به سال قبل مشروح‎تر، كاملتر و از قواعد بيشتري استفاده مي‎شود كه اگر قواعد سالهاي قبل را كاملاً بدانيد در درك دروس امسال تأثير زيادي دارد.
ج: خواندن
در امر تحصيل بايد توجه كافي را مبذول داشت در اين راستا لازم است قبل از حضور در مجمع درسي، درسي را كه استاد تدريس خواهد كرد يك مطالعه گذرائي داشته باشيد كه از آن به «پيش مطالعه» تعبير مي‎شود كه اين وسيله آشنايي اوليه‎اي با مطالب درس، واژه‎ها و احتمالاً اشكالات پيدا خواهيد كرد، وقتي سر درس مي‎رويد تقريباً يك نگرش كلي نسبت به درس پيدا كرده‎ايد.

ادامه....

پس از استماع درس در اولين فرصت ممكن مطالعه دقيق و عميقي مي‎نمائيد و مراحل خلاصه‎نويسي را آغاز مي‎كنيد، آنگاه در فرصتهاي بعدي كه پيش مي‎آيد مرورهاي گذرائي مي‎نمائيد.
ناگفته نماند خواندن بطور درست شرايطي دارد، اگر بتوانيد هنگام خواندن از قدرت تصور ذهني استفاده كنيد مثلاً، كلمه، جمله، پاراگراف را در ذهن خود بنويسيد بگونه‎اي كه گويا با چشم مي‎بينيد و با ذهن هم مي‎نگريد، مثل كسي كه در برابر شما نيست ولي خصوصيات او را براي ديگري تعريف مي‎كنيد.
نكاتي براي تكرار مفيد
1. فاصله بين دو تكرار 15 دقيقه بيشتر نشود.
2. هر مطلب در هربار بيش از سه مرتبه تكرار نشود.
3. تكرار مطالب از 10 دقيقه بيشتر نشود.
4. فاصله بين تعليم با تكرار از 16 ساعت بيشتر نشود.
5. اگر بين مطلب جديد و قديمي رابطه است مروري بر گذشته بشود.
6. تكرار با دقت باشد بطوريكه بتوان مطالب را تصور كرد.
البته اينها نكاتي است كه براي افرادي كه مي‎خواهند آغاز بكار كنند ولي شايد برخي نياز به اين مسائل نداشته باشند، چون توان يادسپاري قوي ندارند.
مثال براي تكرار درس رياضي، فيزيك، شيمي، تاريخ و جغرافيا، عربي و... مقداري از درس را انتخاب كنيد كه بيش از 10 دقيقه براي هربار مطالعه لازم نداشته باشد، بعد مراحل بالا را طي كنيد.
كاربرد يادسپاري در زندگي عادي
پس از اينكه سه عامل مهم زودآموزي يعني تأثير، تداعي، تكرار را آموختيد و تمرينها را به دقت حل كرديد و مرور كرديد.
نخست سه موضوع گذشته را در چند دقيقه مرور كنيد.
معمولاً افرادي كه در يك برخورد و يا نشست شناخته‎ايم پس از مدتي فراموش مي‎شوند، علت آن شايد اين باشد كه لفظ جامد و ساختگي و مجرد است، علاوه به خاطر آوردن مشكل‎تر از دوباره شناختن است.
وقتي كسي به شما معرفي مي‎گردد اين نكات را كاملاً عملي سازيد تا بهتر و براي هميشه نامش در يادتان جايگزين گردد.
1. به فرد مورد نظر خوب نگاه كنيد، حواستان را به چيز ديگري مشغول نكنيد.
2. سعي كنيد آن فرد را در ذهنتان ترسيم كنيد و علاوه از ديدن با چشم، در فكر خود نيز ترسيم نمائيد.
3. پس از نگاه نامش را در ذهن تكرار كنيد بهتر است نامش را با زبان نيز تكرار نمائيد. مثلاً بگوئيد آقاي هادي، حسن آقا، بله از آشنائي شما خوشحالم.
4. به چشم، گوش، صورت، دست‎ها و لباس او هم با دقت بنگريد.
5. تداعي‎هاي لازم با نام و قيافه و اجزاء ديگري كه مشاهد كرده‎ايد انجام دهيد.
6. اطلاعاتي در مورد كار، مزيتهاي او، محل سكونت و... داشته باشيد تا در تداعي‎هايي كه مي‎خواهيد انجام دهيد ابزار بيشتري داشته باشيد.
7. اظهار علاقه و ادامه دوستي و... در خود بوجود آوريد[1] و آن را بروز دهيد.
8. سعي كنيد نام فرد را در دفترچه جيبي خود ثبت كنيد.
9. سعي كنيد نام فرد را صحيح و كامل بشنويد، اگر متوجه نشديد دوباره بپرسيد و در برخي از مواقع مي‎توانيد از خود فرد يا كسي كه او را معرفي مي‎كند بخواهيد نامش را برايتان بنويسد.
البته انجام اين امور شايد ابتدا انتخاب روش اندكي ديرتر و يا مشكل بنظر برسد ولي پس از زمان كوتاهي تمام اين چند دستورالعمل را در چند ثانيه انجام خواهيد داد.
علاوه بعد از اينكه معرفي اشخاص پايان يافت، شما قادر خواهيد بود دوباره براي هريك از افراد فكر كرده و هرچه تداعي كرده، تكرار كنيد و اطلاعات و... را درباره آنها تكميل كنيد.
شما با هر عضو خود بخواهيد تمرين و ورزش كنيد ابتدا با همين مشكلات مواجه خواهيد شد ولي معمولاً مربي شما را توصيه به صبر و بردباري مي‎كند، ورزشهاي جسمي ممكن است شبها به درد استخوان، سرماخوردگي، ضعف، بي‎خوابي و... شما را بكشاند، حتي در روزهاي اوليه اندكي شما را بي‎ميل كند ولي پس از مدتي شوق چنان زياد مي‎گردد كه ديگر حاضر نيستيد آن را رها كنيد، حتي اگر بعداً دعوا، ناراحتي پدر و مادر را دربرداشته باشد.
شكوفائي رشد فكري، ذهني هم اندكي آغازش سخت است ولي اگر اندكي مزه زودسپاري و نيك‎سپاري را لمس كنيد ديگر به هيچ عنوان حاضر به رها كردن نخواهيد بود.
يادسپاري گروهي
اگر در يك مجلس قرار بود چند اسم را بخاطر بسپاريد مي‎توانيد از همان روش تداعي كه توضيح داده شد بهره جوئيد. مثلاً براي يادسپاري اين اسمهاي: حميد، هادي، جواد، كمال، حامد، رضا و... اينگونه تداعي كنيد:
حميد، وحيد، مجيد، حبيب، غريب
هادي، حامي، حافظ، واحد
جواد: گواه، گويا، سراب
كمال: جمال، حلال، روان
لازم به تذكر است كه در اينگونه روش مهم يكي سرعت در تداعي است و ديگري رابطه بين تداعي و طرف مي‎باشد.
تا از اسم او فوراً به حالت و رفتار و... او متوجه شد و از حالت به اسم او نگريست.

[1] . البته برخي مواقع اظهار انزجار به عللي كه در ذهن خود داريد و با طرف آشنا هستيد مي‎باشد كه آن هم خود نوعي تداعي مي‎شود.