در هر كاري اگر انسان بخواهد موفق شود لازم است قواي لازم را متمركز نمايد در امر مطالعه هم تمركز قوا لازم است چنان كه ميبينيم امام علي ـ عليه السلام ـ در سخني كه به امام حسن ـ عليه السلام ـ دارند ميفرمايند:
... و اگر فكرت متمركز نگرديده تا بخواست خود برسي و فكر و كنجكاوي تو از كار افتاده است، بايد بداني كه مانند گيجها و شبكوران گام برميداري و در ظلمت گرفتار شدهاي و آموزش دين (و علوم و فنون مختلف) با ناداني و اضطراب صحيح نيست و پرهيز از چنين شرائطي شايستهتر است.[1]
معمولاً براي انجام كارهاي مهم و اساسي جامعه جامعهشناسان عقيده دارند كه بايد بصورت بسيجي، تمركزي عمل كرد خصوصاً اگر كاري باشد كه فرصت انجامش محدود باشد.
تمركز فكري بيطرفي در فعاليتهاي ذهني و انسجام فكر و قواي مربوط به آن در مطلبي كه در نظر است آموخته شود.
اگر در حين تمركز حالت سستي برايتان پيش آمد بخاطر اين است كه فقط به نقطهاي رسيدهايد كه ديگر ميل نداريد روي آن توجه كنيد، در اين موقع بايد با اراده قويتر سعي كنيد آن موضوع را ادامه دهيد.
براي اينكه حواس را متوجه درس كنيد بهتر است اندكي تغيير حالت بدهيد: اگر نشستهايد برخيزيد و چند قدم راه برويد، و اگر ايستادهايد بنشينيد، اگر روي صندلي قرار داريد چند لحظهاي از جاي برخيزيد، يا اينكه چند دقيقهاي به پشت بخوابيد چشمهاي خود را ببنديد و سيماي محل مطالعه خود را در ذهن ترسيم كنيد ولي مواظب باشيد كه به خواب منتهي نگردد.
اگر روزي 20 دقيقه دقت خود را صرف تمركز به يك هدف خاص كنيد احتمال رسيدن به موفقيت براي شما روز به روز بيشتر ميشود.
نكته ديگر كه در تمركز قابل توجه است هنگام تمركز فكر بايد از حواس بدن خودتان نيز بيشتر استفاده كنيد.[2]
در تمركز علاوه بر اينكه بايد به قواي فكري فشار وارد آورد ولي نبايد بگونهاي باشد كه موجب ملالت روحي و آزردگي خاطر گردد، بلكه با ملايمت و پشتكار به اين قدرت نهفته و كارساز دست يافت.
در امور معنوي نبايد شتاب و عجله كرد بلكه با نرمي و متانت كار خود را شروع كرد تا دستآورد معنوي و كارآئي لازم را داشته باشد و آثار سوئي در بعد ديگر از ابعاد معنوي بجاي نگذارد.
براي تمركز عواملي مؤثر است كه در بخشهاي گوناگون يادآوري خواهيم كرد ولي در اينجا بطور فشرده فهرستي از آنها را از نظرتان مرور ميدهيم.
البته اين نكات در برخي مواقع اگر انسان داراي اراده و قدرت معنوي قوي باشد مشكلي ايجاد نميكند ولي اگر كسي ديد با يكي از اين عوامل از تمركز محروم است بايد بداند كه اولاً ارادهاش را بايد تقويت كند و تا رسيدن به مرحله كمال اراده اين عوامل را از بين ببرد.
1. اضطراب نداشته باشد.
2. با عجله نخواهد مطلبي را بياموزد.
3. فضاي آرامي را انتخاب كند.
4. زماني متناسب را برگزيند.
5. با خستگي همراه نباشد.
6. معده پر نباشد.
7. اواخر شب نباشد.
8. علاقه كافي را براي آموزش كسب كند.
9. اهميت كافي نسبت به كارش داشته باشد.
10. ورزشهاي لازم را انجام دهد.
11. خيالات و افكار پوچ را رها كند.
12. در مطالعهاش نظم و زمان مشخص باشد.
اگر نيرويي در درون انسان باشد كه بتواند اين زمينهها را كمرنگ كند چه بهتر در غير تلاش او بيفائده خواهد بود و از روحيه انسان ميكاهد و نسبت به آن درس بيميل و علاقه ميگردد.
آري اين عوامل هركدام به قسمي در تمركز انسان اثر سوء دارند و بايد اين عوامل را دور كرد و يا نيروي دروني و انگيزه خود را قوي نمايد تا بتواند در كار مطالعهاش پيروز گردد، براي هركاري ابزاري مورد نياز است براي مطالعه مفيد و نتيجهبخش هم ابزارهايي نياز ميباشد.
در اينجا به سخن ملاصدرا ـ قدس سرّه ـ توجه كنيد، او كه قهرمان انديشه و تدبر و مبتكر انديشههاي عقلي ميباشد:
تعقل و تعلق نه تمركز
صدرالمتألهين ـ قدس سرّه ـ ميفرمايد: كه شخصي را ميشناسم كه حدت ذهني (زودسپاري) به سزا داشت، از هوش و بينش سرشاري برخوردار بود، كليات و مرسلات را خيلي خوب ادراك ميكرد، امّا براي او رهزني پيش آمد كه برگشت و مرسلات را سوي متعطف شد و دل به امور مادي خوش كرد، تا آنچنان تعلقات ماديات هوش و بينائي و صفا و بيرنگي را از او گرفت كه از ادراك معاني و حقائق كليه بازمانده بود و قادر به ادراك آنها نبود.
اصلاً تعلق (ميل و علاقه به امور مادي و غير ضروري) با تعقل (فكر كردن، مطالعه كردن) جمع نميشود.[3]
تمرين براي تمركز:
در هر روز چند پديدهاي را كه مشاهده ميكنيد با دقت بنگريد كه او چه بود و چه مراحلي را طي كرده و در چه جاهائي قرار گرفته و از دست چه كساني عبور كرده و وجود اوليهاش چه بوده و بعدها ممكن است به چه حالاتي درآيد، و همين چيز ممكن بود در چه حالات ديگري قرار داشته باشد. و...
كتابي را برداريد و فهرست آن را (سه دقيقه براي هر صفحه) به دقت نگاه كنيد پس از آن كتاب را ببنديد و سعي كنيد فهرست را روي كاغذ بنويسيد، بعد به فهرست نگاه كنيد، دوباره بنويسيد، اين كا را چند بار تكرار كنيد تا وقتي كه بتوانيد همه فهرست را بنويسيد.
به مغازه (لوازم خانگي، الكتريكي، بقالي، عطاري، كتابفروشي و...) نگاه كنيد (سه دقيقه) بعد در مسيري كه داريدميرويد آنچه در مغازه ديدهايد روي كاغذ بنويسيد، يا در ذهن بياوريد.
به يك ديواري كه چند چيز نصب شده با دقت نگاه كنيد بعد عين آنچه را ديدهايد در نظر بياوريد.
راديو را كاملاً ولومش را ببنديد بطوري كه اصلاً صدائي نشنويد بعد آهسته، آهسته آن را باز كنيد تا حدي كه از بلندي صدائي متوجه نشويد بعد دوباره صدا را كم كنيد تا حدي كه ديگر صدائي نشنويد، اين كا را 5 دقيقه تمرين كنيد.
روي يك كلمه 5 دقيقه فكر كنيد و با افزودن پسوندها و پيشوندهاي ذهني آن را به معاني گوناگون مبدل كنيد و در اين مدت فقط روي همان كلمه توجه كنيد.
يك فرمول رياضي، شيمي، فيزيك و.. را در نظر بگيريد و فرآيند كارآئي آن را در ذهن ترسيم كنيد و روي كاغذ بنويسيد.[4]
از 200 سه تا سه تا كم كنيد و بشماريد تا به عدد صفر برسيد.
شبها زماني را در نظر بگيريد و گفت و شنود خود را با ديگران در روز مرور كنيد، ديدارها و رفتارهاي خود و ديگران را در رابطه با خود در ذهن ترسيم كنيد.
عصرها وقتي را در نظر بگيريد و برخوردهاي گوناگون خودتان را با افراد دوست يا بيگانه مورد بررسي قرار دهيد و حالات خود را ارزيابي كنيد.
دوستان و معلمين خود را در طول دوره دبستان، راهنمائي، دبيرستان بخاطر آوريد و رفتارهائي كه از آنها موجب شده شما را خوشحال كند يا ناراحت كند يادداشت كنيد و در اين زمان به قضاوت كار او و رفتار خود بپردازيد.
برخي كلمات را به عكس در ذهن تصور كنيد مثلاً: آدم، مدآ، انسان، ناسنا، فيزيك، كيزيف، و... اينها تمركز ذهني شما را افزون ميكند.
[1] . و ان لم يجتمع... ذلك امثل... (نهج البلاغه، نامه 31).
[2] . از صفحات 185ـ184 مأخذ 38 برگرفتيم.
[3] . از كتاب مجموعه مقالات استاد آية الله حسنزاده آملي صفحه 38 انتخاب شده.
[4] . مأخذ شماره 13 و 35.
مسائل مربوط به دختران
۱-دختران و حجاب **** ۲-آیینه های عبرت *** ۳-آثار و فواید حجاب ***۴-انتخاب دوست **** ۵-همنشینان بد *** ۶-دوستان واقعی ***۷-تاثیر گذاری *** ۸-دوٍستی و رابطه نامشروع ***
آيا در قرآن بيان شده است كه زن نميتواند قاضي يا مرجع تقليد شود؟